Ayak ve ayak bileği ile ilgili problemler doğuştan, travma ve zorlamaya bağlı olarak her yaştan bireylerde ve sporcularda görülebilir. Ayak bileği, kendisini oluşturan kemiklerin ve bağların düzeninden dolayı yapısal olarak çok güçlüdür. Buna rağmen meydana gelen zorlanmalarda, ayak bileği vücudun tüm yükünü taşıması nedeniyle yaralanan başlıca bölgedir.
AYAK BİLEĞİ ANATOMİSİ
Çok sayıda kemik, ligament (bağ), kas ve tendonlar birlikte ayak bileği eklemini oluşturur.
Ayak bileği eklemi dört kemikten oluşur;
· Tibia (kaval kemiği)
· Fibula (baldır kemiği)
· Talus (aşık kemiği)
· Kalkaneus (topuk)
Bileğin her iki yanında bulunan yuvarlak kemiksi yapılar tibianın (içte kalan) ve fibulanın (dışta kalan) uzak başlarıdır. Bu yapılara malleol denmekle birlikte, kas, tedon ve ligamentlerin(bağların) yapışma yerlerini oluştururlar.
Ayak bileği eklemi ligamentleri(bağları);
· Anterior talofibular ligamanet (ATFL)
· Kalkaneofibular ligament
· Posterior talofibular ligament
· Deltoid ligament
Özellikle ayak bileği burkulmalarında ligamentler zarar görür.
Erken dönem rehabilitasyon
Yaralanmış dokuyu daha fazla zarar görmemesi için korumaya almaktır. Bunun için koruma yöntemlerinden bantlama, brace(ortez), bandaj yöntemlerini kullanırız.
İlk olarak ağrı ve ödemi kontrol altına almayı hedefleriz. Ağrı için lokal soğuk modaliteleri, elektrik akımlarından faydalanırız. Ödemi durdurmak ve azaltmak için özel olarak geliştirilmiş olan JOBS( intermitant kompresyon cihazı) yanında lenfatik drenaj, matrix tedavisi, ultrason tedavilerini uygularız.
Orta dönem rehabilitasyonu
Orta dönem rehabilitasyonuna geçmek için ağrı ve ödemi azaltmış ve kontrol altına almamız gerekir. Pasiften, aktife giden ağrı sınırında eklem açıklığı egzersizlerine başlanır. Kas kuvvetini kazanmak ve dolaşımı arttırmak için kuvvetlendirme çalışmalarına geçilir. Bunlar için izometrik egzersizlerden, izofleks bantlardan, elektrik akımlarından, faydalanırız.
Eklem aralığını açmak, dokuları rahatlamak, normal anatomik düzeni tekrar yerleştirmek için eklem mobilizasyon ve manipulasyon tekniklerini uygularız. Aynı zamanda yaralanma sonrası elastikiyetisini kaybetmiş kas ve dokuları eski haline getirmek için germeler kullanırız.
Ayak bileği yaralanmalarından sonra en önemli bileşenlerden biri de proprioseptif eğitimidir. Proprioseptif eğitimi ile beynin geçici olarak kaybetmiş olan uzaysal algı ve duyuları yeniden kazandırılması hedeflenir. Proprioseptif eğitimin yapılmasının en önemli sebebi iyileşmeden sonra tekrar yaralanmalarının önüne geçmektir. Bunun bilincinde olarak bu egzersizlere büyük önem vermekteyiz ve tekrar yaralanma olasılığını minimale indirmeyi amaçlarız. Uzaysal algı dediğimiz derin ve yüzeyel duyuları geliştirmek için denge tahtası, denge platformları, trambolinde uzman kadromuzla birlikte egzersizler uygulamaktayız.
EN SIK GÖRÜLEN AYAK VE AYAK BİLEĞİ PROBLEMLERİ
· Ayak bileği burkulmaları
· Ayak bileği artritleri
· Topuk dikeni
· Aşil tendon yırtığı
· Kırık
· Düz tabanlılık
· Halluks Valgus
· Tendinopati(Tendon inflamasyonu)
AYAK BİLEĞİ BURKULMASI (DIŞ YAN BAĞ ZEDELENMESİ)
Ayak bileği yaralanmlarında en sık görülen problemdir. Aşırı derecede içeri doğru ters dönme sonucu oluşur. Böyle bir burkulma sonrasında ayak bileğini dış yandan destekleyen bağlarda yaralanma olur.
Yaralanma dereceleri
Grade 1: Bölgesel, hafif ödem ve hafif ağrı mevcuttur. Anterior talofibular ligament (ATFL) etkinlenmiştir. Ligamentlerde belli gerginlikler vardır. Eklemin sabit olmadığına dair bir belirti yoktur (İnstabilite yoktur.)
Grade 2: Bölgesel, orta derecede ödem ve ağrı mevcuttur. Ligamentlerde kısmı yırtıklar vardır. Normal yürümede ve koltuk değneksiz yürüme zordur. Eklemde hafif bir hareket anormalliliğ (instabilite) görülebilir.
Grade 3: Yaygın ve belirgin ödem mevcuttur. Aşırı derece ağrı, hassasiyet ve fonksiyon kaybı görülür. Ligamentlerde tam yırtıklar vardır. Eklemde hareket anormalliliği(instabilite) görülür.
AŞİL TENDON ZEDELENMESİ
Genç yaş ve orta yaş sporcularda sık rastalanan spor yaralanmasıdır. Fakat basit ev işi sırasında, merdiven inip çıkarken ya da sıçrayıştan sonra yere düştüğümüzde aşil tendonu yaralanabilir.
Dizimiz düzken ve ayak bileğine yukarı yönde gelen travma sonucu veya tekrarlı mikro travmalar sonucu meydana gelebilir.
Lokal hassiyet, boşluk, ayak bileği hareket anormalliliğ oluşabilir.
AYAK VE AYAK BİLEĞİ YARALANMALARININ TEDAVİSİ
Yaralanma, travma ve ya cerrahi sonra ilk haftalar erken dönem rehabilitasyon dönemini oluşturur. İlk aşamada yaralanan bölgeyi korumaya alma, soğuk tedavisi, kompresyon ve yükseltme prensipleri uygulanmalıdır.